გულის დაავადებები მრავალფეროვანია, მაგრამ განსაკუთრებით საყურადღებოა ბავშვებში, რადგან შეიძლება ფატალური შედეგით დამთავრდეს. ბევრმა სხვადასხვა სახის გულის პრობლემამ შესაძლოა, გავლენა იქონიოს ბავშვის განვითარებაზე, მისი ცხოვრების ხარისხზე. მათ შორისაა გულის თანდაყოლილი დეფექტები, ვირუსული ინფექციები (რომლებიც გავლენას ახდენენ გულზე), შეძენილი გულის დაავადებები, გენეტიკურ სინდრომებთან ასოცირებული კარდიოლოგიური პრობლემები, არითმიები. სასიხარულო ამბავი ის არის, რომ თანამედროვე მედიცინისა და ტექნოლოგიების მიღწევებით, გულის დაავადებების მქონე ბევრი ბავშვი აგრძელებს აქტიურ, სრულფასოვან ცხოვრებას.
გულის თანდაყოლილი პათოლოგიების გარდა, კიდევ რა პათოლოგიები გვხვდება ბავშვებში? როდის გვხვდება? ყოველთვის საშიშია თუ არა? ამ თემებზე გვესაუბრება ჯო ენის საუნივერსიტეტო ჰოსპიტლის ბავშვთა კარდიოლოგი ნონა გრძელიშვილი.
რამდენად საშიშია გულის მოსმენის დროს დაფიქსირებული შუილი?
– გულის არეში მოსმენილი შუილი არის ხმა, რომელიც წარმოიქმნება სისხლის მიმოქცევის შედეგად გულის კამერებში ან სარქველებში, ან გულთან ახლოს მდებარე სისხლძარღვებში. ხშირად ის უვნებელია (ფუნქციური, არაპათოლოგიური შუილი). სხვა დროს ეს შეიძლება მიუთითებდეს გულ-სისხლძარღვთა პრობლემებზე.
შუილი შეიძლება, გამოწვეული იყოს გულის თანდაყოლილი მანკით, ცხელებით ან ანემიით. თუ ექიმი მოისმენს ბავშვის გასინჯვისას შუილს, მან უნდა ჩაატაროს კვლევები, რათა დარწმუნდეს, რომ გული ჯანმრთელია. “უდანაშაულო” შუილი, როგორც წესი, თავისთავად ქრება. მაგრამ თუ შუილი გამოწვეულია გულის პრობლემებით, შესაძლოა, საჭირო გახდეს დამატებითი კვლევები და მკურნალობა.
რომელია, ის პათოლოგიები, რომლებიც შედარებით იშვიათია ბავშვებში, თუმცა გარკვეული ფაქტორების არსებობის შემთხვევაში ადრეულ ასაკშიც იწვევს ცვლილებებს გულზე?
– ასეთი დაავადება ათეროსკლეროზია. ათეროსკლეროზი არის ტერმინი, რომელიც გამოიყენება არტერიების შიგნით ლიპიდების დაგროვების დროს, არტერიები გამკვრივდება და ვიწროვდება, რაც ზრდის სისხლის შედედების, სისხლძარღვის შევიწროვების, სისხლის მიმოქცევის დარღვევისა და გულის შეტევის რისკს. როგორც წესი, ათეროსკლეროზის განვითარებას წლები სჭირდება. ბავშვთა ასაკში ძალიან იშვიათია ათეროსკლეროზული ცვლილებები. თუმცა, სიმსუქნე, დიაბეტი, ჰიპერტენზია და სხვა ჯანმრთელობის პრობლემები ბავშვებს მაღალი რისკის ქვეშ აყენებს. რეკომენდირებულია სკრინინგი იმ პედიატრიულ პაციენტებში, რომელთაც აქვთ ქოლესტერინის მაღალი დონე, ლიპიდური სპექტრის ცვლილება და მაღალი არტერიული წნევა. ასევე აქვთ რისკ-ფაქტორები, როგორიცაა გულის დაავადებების ან დიაბეტის ოჯახური ისტორია, ჭარბი წონა ან სიმსუქნე. მკურნალობა, როგორც წესი, მოიცავს ცხოვრების წესის ცვლილებებს, როგორიცაა ფიზიკური აქტივობა, კვების კორექცია.
პედიატრიულ ასაკში შეძენილი დაავადებებიდან ყველაზე ხშირად რომელი პათოლოგიები გვხვდება?
ერთ-ერთი არის კავასაკის დაავადება. კავასაკის დაავადება იშვიათი დაავადებაა, რომელიც ძირითადად ბავშვებს ემართებათ. ახასიათებს წვრილი სისხლძარღვების ანთება (ვასკულიტი), ასევე გახანგრძლივებული ცხელება, ლიმფური კვანძების შეშუპება. ზუსტი გამომწვევი მიზეზი ჯერ კიდევ ბოლომდე შესწავლილი არ არის.
ამერიკის გულის ასოციაციის (AHA) თანახმად, დაავადება არის გულის შეძენილი დაავადებების ძირითადი მიზეზი 4-დან 1 ბავშვში. უმეტესობა 5 წლამდე ასაკისაა.
მკურნალობა დამოკიდებულია დაავადების სიმძიმეზე. დაავადების გამოსავალი კი დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად სწრაფადაა დაწყებული მკურნალობა, არის თუ არა კარდიოლოგიური გართულებები. ბავშვებს კავასაკის დაავადებით, ხშირად ესაჭიროებათ უწყვეტი მეთვალყურეობა, რათა დინამიკაში შევაფასოთ გულის მდგომარეობა.
როდის ვითარდება პერიკარდიტი ბავშვებში?
პერიკარდიტი ვითარდება მაშინ, როდესაც თხელი მემბრანა, რომელიც გულს გარს აკრავს (პერიკარდიუმი) ხდება ანთებითი ან ინფიცირებული. მის ორ ფენას შორის სითხის რაოდენობა იზრდება, რაც აფერხებს გულის უნარს, გადატუმბოს სისხლი. პერიკარდიტი შეიძლება , განვითარდეს გულზე ოპერაციის შემდეგ, ან შეიძლება გამოწვეული იყოს ბაქტერიული და ვირუსული ინფექციებით, გულმკერდის ტრამვით ან შემაერთებელქსოვილოვანი პათოლოგიებით, როგორიცაა წითელი მგლურა. მკურნალობა დამოკიდებულია დაავადების სიმძიმეზე, დაავადების გამომწვევზე, ბავშვის ასაკსა და პაციენტის ზოგად მდგომარეობაზე.
ასევე ხშირია გულის რევმატიული დაავადება. მკურნალობის გარეშე, სტრეპტოკოკულმა ბაქტერიამ, რომელიც იწვევს ანგინას, ტონზილიტს, ასევე შეიძლება გამოიწვიოს გულის რევმატული დაავადება. ამ დაავადებამ შეიძლება, სერიოზულად და სამუდამოდ დააზიანოს გულის სარქველები და გულის კუნთი . რევმატული ცხელება, ჩვეულებრივ, გვხვდება 5-დან 15 წლამდე ასაკის ბავშვებში, მაგრამ გულის რევმატული დაზიანების სიმპტომები ვლინდება თავდაპირველი დაავადებიდან წლების შემდეგ. რევმატული ცხელება და შემდგომი გულის რევმატული დაავადება განვითარებულ ქვეყნებში იშვიათია. ამ დაავადების თავიდან აცილება შესაძლებელია გამომწვევი მიზეზის დროული მოშორებით და დროული ანტიბაქტერიული მკურნალობით.
შეიძლება თუ არა ვირუსული ინფექციები გულის შეძენილი დაავადების მიზეზი აღმოჩნდეს?
ვირუსები, გარდა იმისა, რომ იწვევენ რესპირატორულ დაავადებებს, ასევე შეუძლიათ, გავლენა მოახდინონ გულზე. ვირუსულმა ინფექციებმა შეიძლება გამოიწვიოს მიოკარდიტი (გულის კუნთის ანთება), რამაც შესაძლოა, გულის მუშაობის მნიშვნელოვანი შეფერხება გამოიწვიოს.
ვირუსული ინფექციებით გამოწვეული გულის დაავადებები იშვიათია და თავდაპირველად შეიძლება, გამოვლინდეს მსუბუქი სიმპტომებით. თავდაპირველად სიმპტომები გრიპის მსგავსია: დაღლილობა, ქოშინი და გულმკერდში დისკომფორტი. მკურნალობა მედიკამენტურია, ხშირად ხანგრძლივი. განსაკუთრებით საყურადღებოა ვირუსული მიოკარდიტი ადრეული ასაკის ბავშვებში, რასაც თან ერთვის გულის უკმარისობის განვითარება. ამ დროს პაციენტს სტაციონარული მკურნალობა ესაჭიროება.
რა არის არითმია და რა ტიპის არითმიები გვხვდება ყველაზე ხშირად ბავშვებში?
არითმია არის გულის არასწორი (პათოლოგიური) რიტმი. ამან შეიძლება გამოიწვიოს გულის სისტოლური ფუნქციის დარღვევა და შესაბამისად მნიშვნელოვანი ჰემოდინამიკური დარღვევები.
ბავშვებში სხვადასხვა სახის არითმია შეიძლება, განვითარდეს. მათ შორის:
- ბავშვებში ყველაზე გავრცელებულია სუპრავენტრიკულური ტაქიკარდია;
- შენელებული გულისცემა (ბრადიკარდია);
- ვოლფ-პარკინსონ-უაიტის სინდრომი (WPW სინდრომი);
- Long – QT სინდრომი (LQTS).
- რა სიმპტომები ახასიათებს არითმიას?
სიმპტომები შეიძლება იყოს:
- გულისფრიალის შეგრძნება;
- ზოგადი სისუსტე ან გონების კარგვა;
- უეცარი გულისცემის აჩქარება, რომელიც მოულოდნელად იწყება და ასევე სპონტანურად წყდება (შეიძლება განვითარდეს როგორც ფიზიკური აქტოვობის დროს, ასევე მოსვენებულ მდგომარეობაშიც);
- დაღლილობა;
- თავბრუსხვევა;
- გაბრუება;
- კვების პრობლემები (დაღლა კვების დროს).
აღნიშნული სიმპტომების შემთხვევაში, აუცილებლად უნდა მიმართოთ ექიმს. პაციენტს უნდა ჩაუტარდეს შესაბამისი კვლევები. დიაგნოზის დადასტურების შემთხვევაში მკურნალობა დამოკიდებულია არითმიის ტიპზე და იმაზე, თუ როგორ მოქმედებს ის ბავშვის ჯანმრთელობაზე. სინკოპეს მქონე ბავშვებისა და მოზარდების უმრავლესობას აქვს ნორმალური აგებულების მქონე გული. მაგრამ ამ შემთხვევაშიც კი საყურადღებოა აუხსნელი უეცარი გულისცემის აჩქარება. ამ დროს საჭიროა დამატებითი კვლევების ჩატარება.
რომელია გულის დაავადებები, რომლებიც გადაეცემა მემკვიდრეობით ?
მემკვიდრული გულის დაავადება არის ის, რომელიც გადაეცემა ბავშვს მშობლების გენების მეშვეობით. მემკვიდრული გულის დაავადებები (ICC) მოიცავს გულის შედარებით იშვიათ დაავადებებს. მათ ასევე მოიხსენიებენ როგორც გულის გენეტიკურ მდგომარეობებს. მემკვიდრული გულის დაავადებები განპირობებულია გენის დეფექტით (მუტაცია) ერთ ან მეტ გენში. თუ ვინმეს აქვს პათოლოგიური გენი, არის 50/50 შანსი, რომ ეს შვილებს გადაეცეს. ამ მდგომარეობების ეფექტი პაციენტსა და მის ოჯახზე შეიძლება იყოს უზარმაზარი. ეს მდგომარეობები შეიძლება, ზოგიერთ შემთხვევაში გახდეს სიცოცხლისთვის საშიში. მათ ყოველთვის არ აქვთ სიმპტომები, ასე რომ შეიძლება არ ვიცოდეთ, რომ გვაქვთ პრობლემა. სამწუხაროდ, პირველად ოჯახმა შესაძლოა, გაიგოს ამ პრობლემის შესახებ ოჯახის წევრის უეცარი კარდიული სიკვდილის (SCD) შემდეგ. მაღალი ტექნოლოგიების ეპოქაში არსებობს დიაგნოსტიკის ეფექტური საშუალებები. არსებობს მკურნალობის მეთოდები, რომელიც საშუალებას აძლევს მსგავს პაციენტებს, იცხოვრონ ნორმალური ცხოვრების წესით.
უეცარი კარდიული სიკვდილი (SCD) – არის მდგომარეობა, რაც ნიშნავს, რომ განვითარდა აუხსნელი გულის რიტმი, რომელიც არ იყო გამოვლენილი მანამ. დიაგნოზის დადგენა ხდება მხოლოდ ექსპერტიზის შემდეგ. თუ ოჯახის წევრი გარდაცვლილია ახალგაზრდა ასაკში უეცარი კარდიული სიკვდილით, აუცილებელია მის ახლო ნათესავებს (და-ძმები, შვილები) ჩაუტარდეთ კარდიოლოგიური გამოკვლევები.
რომელია მემკვიდრეობით გადაცემული გულის დაავადებები? რა რჩევას მივცემთ პაციენტს ამ შემთხვევაში?
ოჯახური კარდიომიოპათიები, რომელსაც მიეკუთვნება:
- ჰიპერტროფიული კარდიომიოპათია (HCM);
- იდიოპათიური ან ოჯახური დილატაციური კარდიომიოპათია (DCM);
- მარჯვენა პარკუჭის არითმოგენური დისპლაზია (ARVC);
- რესტრიქციული კარდიომიოპათია.
ოჯახური არითმიები, რომელსაც მიეკუთვნება:
- Long- QT სინდრომი (LQTS);
- ბრუგადას სინდრომი;
- კატექოლამინერგული პოლიმორფული პარკუჭოვანი ტაქიკარდია (CPVT);
- მოკლე QT სინდრომი (SQTS).
თუ ჩამოთვლილი დიაგნოზებიდან რომელიმე უდასტურდება ახლო ნათესაურ კავშირში მყოფ პირს, აუცილებელია ოჯახის სხვა წევრების გამოკვლევა (და-ძმები, შვილები).
ზემოთ აღნიშნული სხვადასხვა მდგომარეობა მოითხოვს განსხვავებულ მკურნალობას ან ჩარევას, რომელიც მოიცავს:
- ცვლილებებს პაციენტის ცხოვრების წესში;
- მედიკამენტებს;
- იმპლანტირებადი კარდიოვერტერ დეფიბრილატორები (ICDs);
- გულის გადანერგვა.
როგორც ვიცით, სპორტს და ფიზიკურ აქტივობას ბევრი სარგებელი მოაქვს. თუმცა, მაღალი ინტენსივობის ფიზიკური დატვირთვა სახიფათოა მემკვიდრული გულის დაავადებების მქონე ადამიანებისთვის. ამ შემთხვევაში, აუცილებელია კარდიოლოგთან გაიაროს კონსულტაცია, რათა მიიღოს შესაბამისი რჩევები ფიზიკურ დატვირთვასთან დაკავშირებით.
რომელ გენეტიკურ სინდრომებთანაა ყველაზე ხშირად ასოცირებული გულის პათოლოგიები:
პაციენტებს, რომელთაც გენეტიკური კვლევებით დადასტურებული აქვს შემდეგი სინდრომები, აუცილებელია, ჩაუტარდეთ კარდიოლოგიური კვლევები, ვინაიდან მათთან ხშირადაა ასოცირებული გულის თანდაყოლილი პათოლოგიები. ეს სინდრომებია:
- დაუნის სინდრომი – წინაგულთაშუა ძგიდის დეფექტი, პარკუჭთაშუა ძგიდის დეფექტი, სრული ატრიოვენტრიკულური არხი, ფალოს ტეტრადა;
- ტერნერის სინდრომი – აორტის კოარქტაცია, ორკარედა აორტის სარქველი, აორტის სარქვლის სტენოზი, გულის მარცხენამხრივი ჰიპოპლაზიის სინდრომი.
- 22q11.2 ქრომოსომის დელეცია – აორტის თაღის წყვეტა B ტიპი, აორტის თაღის ანომალიები, საერთო არტერიული ღერო, ფალოს ტეტრადა;
- ვილიამსის სინდრომი – აორტის სარქველზედა სტენოზი, ფილტვის არტერიის სარქველზედა და პერიფერიული სტენოზი.
- ნუნანის სინდრომი – ფილტვის არტერიის სარქვლოვანი სტენოზი, ჰიპერტროფიული კარდიომიოპათია, წინაგულთაშუა ძგიდის დეფექტი.
- კაბუკის სინდრომი – აორტის კოარქტაცია, აორტის სარქვლის სტენოზი, მიტრალური სარქვლის სტენოზი, გულის მარცხენამხრივი ჰიპოპლაზიის სინდრომი, წინაგულთაშუა ძგიდის დეფექტი.
- ალაჯილის სინდრომი – ფილტვის არტერიის სარქვლოვანი და პერიფერიული ტოტების სტენოზი, ფალოს ტეტრადა.
- მარფანის სინდრომი არის გენეტიკური მდგომარეობა, რომელიც შემაერთებელქსოვილოვანი პათოლოგიაა. არსებობს 50/50 შანსი იმისა, რომ მარფანის სინდრომის მქონე ადამიანს შეეძინოს ამ სინდრომის მქონე ბავშვი. ამ სინდრომისათვის დამახასიათებელია აორტოპათია (აორტის ანევრიზმული დილატაცია, აორტის განშრევება, ატრიოვენტრიკულური სარქველების პათოლოგია).
პაციენტი, რომელსაც დაუდასტურდა გენეტიკურ სინდრომთან ასოცირებული კარდიოლოგიური პათოლოგია, საჭიროებს კარდიოლოგის, პედიატრისა და გენეტიკოსის მჭიდრო მეთვალყურეობას.